Erken Yaşam ve Eğitim
1962 yılında Adıyaman'da Türkmen kökenli bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Babası Ziya Önder, Türkiye İşçi Partisi'nin Adıyaman kurucusu ve il başkanıydı. Babası sekiz yaşındayken sirozdan vefat ettiğinde, annesi ve dört kardeşiyle birlikte dedesinin evine taşındı. Bu dönemde bir fotoğrafçıda çırak olarak çalışmaya başladı. İlk ve orta öğrenimini Adıyaman'da tamamladıktan sonra Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'ne girdi. Ancak 12 Eylül 1980 askeri darbesi nedeniyle eğitimine ara vermek zorunda kaldı. Darbe karşıtı protestolara katıldığı gerekçesiyle 12 yıl hapis cezasına çarptırıldı ve 7 yıl cezaevinde kaldı.
Sanat Kariyeri
Önder, sinema dünyasında yönetmen, senarist ve oyuncu olarak çeşitli projelerde yer aldı. 2006 yapımı "Beynelmilel" filmiyle yönetmenlik ve senaristlik yaptı; bu film, 2007 Adana Altın Koza Film Festivali'nde En İyi Film ödülünü kazandı. Ayrıca "O... Çocukları" (2008) ve "F Tipi Film" (2012) gibi yapımlarda senarist ve yönetmen olarak görev aldı. "Düğün Dernek" (2013) gibi popüler filmlerde oyuncu olarak da yer aldı.
Gazetecilik ve Yazarlık
2000'li yıllarda BirGün ve Radikal gazetelerinde köşe yazarlığı yaptı. Toplumsal ve siyasi konularda kaleme aldığı yazılarla dikkat çekti. Parlamentoya girmesinin ardından gazetecilik kariyerine son verdi.
Siyasi Kariyer
2011 genel seçimlerinde Barış ve Demokrasi Partisi'nin (BDP) desteklediği bağımsız aday olarak İstanbul 2. bölgeden milletvekili seçildi. Daha sonra BDP'ye katıldı. 2014 yerel seçimlerinde Halkların Demokratik Partisi'nin (HDP) İstanbul Büyükşehir Belediye Başkan adayı oldu. 2015 genel seçimlerinde Ankara 1. bölgeden milletvekili seçildi. 2023 genel seçimlerinde Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi'nden (DEM Parti) İstanbul milletvekili olarak Meclis'e girdi ve TBMM Başkanvekili olarak görev yaptı.
Hukuki Süreçler ve Aktivizm
12 Eylül darbesi sonrası cezaevinde geçirdiği yılların ardından, 2013 Gezi Parkı protestolarında aktif rol aldı ve bir gaz kapsülüyle yaralandı. 2018 yılında "terör propagandası" suçlamasıyla 3 yıl 6 ay hapis cezasına çarptırıldı. 2020 yılında Kobani olaylarıyla ilgili soruşturma kapsamında yeniden gözaltına alındı, ancak kısa süre sonra serbest bırakıldı.
Vefatı
Sırrı Süreyya Önder, 3 Mayıs 2025 tarihinde İstanbul'da 62 yaşında hayatını kaybetti. Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.
